हिमाञ्चल – हिमाचल प्रदेशमा भएको एक विवाहको तस्विर अहिले सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भइरहेको छ ।

यसमा दुलहीलाई दुई बेहुलासँगै उभिएको देखाइएको छ । उनले ती दुवैसँग विवाह गरिसकेकी छन् र दुवै दुलहा सहाेदर दाजुभाइ हुन्।

यो हट्टी समुदायको हजारौं वर्ष पुरानो परम्परा हो, जसमा युवतीले आफ्नै दाजुभाइसँग विवाह गर्दै आएका छन् । यस समुदायका धेरैले पुरानो परम्परालाई पालना नगरे पनि यी तीनले पुरानो परम्परालाई पुनर्जीवित गरेर जनतालाई चकित बनाएका छन् । आउनुहोस् हट्टी जनजातिको यो अनौठो परम्परा के हो र यसको इतिहास के हो जानौं ।

भारतमा बहुपति प्रथा महाभारत कालमा पाइन्छ, जसमा माता कुन्तीको सल्लाहमा पाँचै पाण्डवहरूले अन्जान बस द्रौपदीसँग विवाह गरेका थिए। यस्तो परम्परा हिमाचल प्रदेशमा आज पनि जारी छ। यसबाहेक देशको उत्तराखण्डमा पनि यस्तो परम्परा पाइन्छ।

हिमाचल र उत्तराखण्डका तीन पहाडी क्षेत्रमा बहुपतिको चलन छ। उत्तराखण्डको जौनसार बावर, हिमाचल प्रदेशको किन्नाउ र सिरमौर जिल्लाको गिरिपारमा अझै पनि पुरानो परम्परा प्रचलित छ, जसका कारण यी तीन क्षेत्र प्रायः समाचारमा रहन्छन्।

केन्द्रीय हट्टी समितिका महासचिव कुन्दनसिंह शास्त्रीले परिवारको खेतीयोग्य जमिनलाई थप बाँडफाँड हुनबाट जोगाउन हजारौं वर्षअघि देखि यो परम्परा सुरु भएको सञ्चारमाध्यमसँग जनाएका छन । उनले जज्दा परम्पराबाट संयुक्त परिवारमा भाइचारा र आपसी सद्भाव बढेको बताए । एउटै आमा वा फरक आमाबाट जन्मिएका दुई वा दुईभन्दा बढी दाजुभाइ एउटै दुलहीसँग विवाह गर्दा उनीहरुको आपसी समझदारी अझ गहिरो हुन्छ ।

हिमाचल प्रदेशमा हट्टी समुदायलाई अनुसूचित जनजातिको दर्जा छ र बहुविवाहको प्रथालाई ‘जोडिदारा’ नामले चिनिन्छ। यसको सामाजिक र कानुनी मान्यता पनि छ । स्थानीय तहमा यो अनौठो जनजाति विवाहलाई ‘जज्दा’ भनिन्छ । यसमा दुलहीलाई बेहुलाको घरमा लगिन्छ, जहाँ सबै अनुष्ठानहरू हुन्छन्, जसलाई ‘सिंज’ भनिन्छ।

हिमाचल प्रदेशको सिरमौर जिल्लाको गिरिपार इलाका आजकल यस्तै एउटा विवाहलाई लिएर चर्चामा आएको हो । यसमा वास्तविक दाजुभाइले एउटै युवतीसँग विवाह गरेका छन् र विशेष कुरा के हो भने दुवै दाजु निकै शिक्षित छन् । जसमध्ये एक जना सरकारी सेवामा जलशक्ति विभागमा कार्यरत छन् भने अर्को विदेशमा कार्यरत छन् ।

हट्टी समुदायकी सुनिता चौहानले हिमाचल प्रदेशको शिल्लाई गाउँमा गत १२ जुलाइ २०२५  मा परम्परागत रुपमा विवाह गरेकी हुन् । तीन दिनसम्म चलेको विवाह समारोहमा लोकगीत र नृत्यको अनुपम संगम देखिएको थियो भने सयौं पाहुनाले विवाहलाई देखेका थिए । दुलहा प्रदीप र कपिल नेगीले सुनितासँग पुरातन बहुपत्नी परम्परा अनुसार विवाह गरेका थिए ।

सो विवाह पछि पैतृक जग्गा बाँडफाँड नहोस् भनेर यो परम्परागत प्रथा सुरु गरिएको मिडिया रिपोर्टमा उल्लेख छ । पैतृक सम्पत्तिमा महिलाको हिस्सा जे भए पनि आदिवासी समाजमा विवादास्पद मुद्दा बनेको छ।