काठमाडौँ,- आजको डिजिटल युगमा, स्क्रिन टाइम हामी सबैका लागि महत्त्वपूर्ण चुनौती बनेको छ । स्मार्टफोन, ट्याब्लेट र अन्य इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरू हाम्रो जीवनको एक महत्त्वपूर्ण भाग बनेका छन्। यसको सबैभन्दा बढी असर बालबालिकामा पर्छ ।

यी उपकरणहरू बच्चाहरूको लागि जानकारीमूलक र मनोरञ्जनात्मक हुन सक्छन्, तर तिनीहरूको अत्यधिक प्रयोगले बालबालिकाको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ । स्क्रिनमा धेरै समय बिताउँदा बालबालिकाको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पर्न सक्छ।

यद्यपि, बालबालिकाको स्क्रिन टाइम नियन्त्रण गर्नु आजका अभिभावकहरूका लागि गाह्रो काम हो । कयौं पटक जबरजस्तीका कारण अभिभावक आफ्ना सन्तानका लागि खलनायक बन्छन् । यस्तो अवस्थामा, ‘डिजिटल डिटक्स’ एक प्रभावकारी समाधान हो, जसले बच्चाहरूलाई स्क्रिनको खराब प्रभावबाट बचाउन मद्दत गर्न सक्छ ।

अमेरिकाको नेशनल इन्स्टिच्युट अन ड्रग एब्युज (एनआईडीए) को रिपोर्ट अनुसार किशोरकिशोरीहरूले दिनमा ७ घण्टा २२ मिनेट स्क्रिनमा बिताउँछन् । जबकि यस अनुसन्धानमा विद्यालयमा पढ्दा प्रयोग हुने कम्प्युटर स्क्रिन टाइमलाई समावेश गरिएको छैन ।

आज ठूलो संख्यामा मानिस स्मार्टफोन, इन्टरनेट र कम्प्युटरको लतबाट पीडित छन् । यो लतबाट छुटकारा पाउने प्रक्रियालाई ‘डिजिटल डिटोक्स’ भनिन्छ । यस प्रक्रियामा हामी स्मार्टफोन, कम्प्युटर, ट्याब्लेट र सोशल मिडिया जस्ता डिजिटल उपकरणहरूबाट केही समय टाढा रहन्छौं।

बालबालिकामा स्क्रिन टाइमको साइड इफेक्ट

स्क्रिनमा धेरै समय बिताउनु बालबालिकाको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । स्क्रिनमा लगातार फोकस गर्दा बालबालिकाको आँखामा दबाब बढ्छ, जसले आँखा जलन, धमिलो दृष्टि, टाउको दुख्ने र चिन्ता जस्ता समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ । थप रूपमा, स्क्रिनको अत्यधिक प्रयोगले एकाग्रताको कमी, निद्रामा अवरोध र बच्चाहरूमा चिडचिडापन बढ्न सक्छ ।

स्क्रिनमा बढी समय बिताउने बालबालिकाले उनीहरूको सामाजिक विकासलाई कम गर्न सक्छ । अत्यधिक स्क्रिन समयले यो उमेरमा मस्तिष्कको विकाससँगै शारीरिक विकासमा बाधा पुर्याउन सक्छ ।

कसरी स्क्रिन समय घटाउने ?

अभिभावकहरूले बालबालिकाको स्क्रिन टाइम कम गर्न केही सजिलो र प्रभावकारी तरिकाहरू अपनाउन सक्छन् । यी विधिहरूले बालबालिकाको स्क्रिन समयलाई मात्र सीमित गर्दैन, तर उनीहरूलाई स्क्रिनको विकल्पको रूपमा अन्य रचनात्मक गतिविधिहरूमा पनि व्यस्त राख्न सक्छ ।

स्क्रिन समय सेट गर्ने: बच्चाहरूको स्क्रिन समय सीमित गर्ने सबैभन्दा सजिलो तरिका भनेको तिनीहरूको लागि समय सीमा सेट गर्नु हो । जस्तै स्क्रिनको लागि दैनिक एक वा दुई घण्टा मात्र राख्नुहोस् । उनीहरूको स्क्रिन टाइम कहिले सुरु र अन्त्य हुन्छ भन्ने कुरा उनीहरूलाई स्पष्ट गर्नुहोस् ।

डिजिटल उपकरणहरूको प्रयोग सीमित गर्ने: बालबालिकाहरूलाई शैक्षिक उद्देश्यका लागि मात्र स्क्रिन प्रयोग गर्न दिनुहोस्। साथै आफ्नो बानी परिवर्तन गर्नुहोस् र बच्चाहरूको अगाडि फोन प्रयोग नगर्नुहोस् ।

‘नो स्क्रिन’ दिन बनाउने: हप्ताको एक दिन ‘नो स्क्रिन डे’ भनी चिन्ह लगाउने गर्नाले पनि स्क्रिन समय कम हुनसक्छ । सो दिनलाई रचनात्मक कार्यमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । यस दिन बालबालिकालाई यस्ता गतिविधिमा संलग्न गराउने गरौँ, जसका लागि उनीहरू उत्साहपूर्वक यस दिनको प्रतीक्षा गरुन ।

डिजिटल डिटोक्सका उपाय

बालबालिकाको स्क्रिन टाइम कम गर्न केही सजिलो र प्रभावकारी उपाय अपनाउन सकिन्छ । यी विधिहरूद्वारा बालबालिकाको स्क्रिन टाइम मात्र कम गर्न सकिँदैन, उनीहरूको ध्यान अन्य रचनात्मक कार्यहरूमा पनि केन्द्रित गर्न सकिन्छ।

अध्ययनमा रुचि बढाउने : बालबालिकालाई किताब पढ्न उत्प्रेरित गर्नुहोस् । तिनीहरूलाई रमाइलो र जानकारीमूलक पुस्तकहरू प्राप्त गर्नुहोस् ताकि तिनीहरूले अध्ययनको आनन्द लिन सकून् । बालबालिकालाई कथा, चित्र पुस्तक र जानकारीमूलक पुस्तकतर्फ आकर्षित गरेर पढाइमा ध्यान केन्द्रित गर्ने र डिजिटल उपकरणबाट टाढा रहनेछन् ।

प्रकृतिसंग सम्पर्क: बच्चाहरूलाई बाहिर लैजानुहोस्, जहाँ तिनीहरू प्रकृतिको नजिक हुन सक्छन्। पार्कमा हिंड्नु, पहाडमा पदयात्रा गर्नु वा बगैंचामा समय बिताउनु उनीहरूका लागि धेरै फाइदाजनक हुन्छ।

त्यस्तै बच्चाहरूलाई कला र शिल्पसँग संलग्न गराउनु उनीहरूको स्क्रिन समय कम गर्ने उत्कृष्ट तरिका हो। उनीहरूलाई स्क्रिनको सट्टा यी रचनात्मक गतिविधिहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न सकून् भनेर चित्रहरू चित्रण गर्न, रङ गर्न वा अरू केही गर्न सिकाउनुहोस् ।

पारिवारिक गतिविधिको योजना बनाउने: बालबालिकालाई परिवारसँग समय बिताउने बानी बसाल्नुहोस् । घरमा बोर्ड गेमहरू खेल्नुहोस्, कथाहरू सुनाउनुहोस् वा तिनीहरूसँग पकाउनुहोस् । यसले बालबालिकाको स्क्रिन टाइम मात्र कम गर्दैन तर परिवारका सदस्यहरूबीच पनि गहिरो सम्बन्ध सिर्जना गर्नेछ ।

डिजिटल उपकरणहरूको विकल्प प्रदान: स्क्रिनको विकल्पको रूपमा बच्चाहरूलाई अन्य रचनात्मक गतिविधिहरू सुझाव दिनुहोस् । उनीहरूलाई खेलकुद, पुस्तक पढ्न, चित्रकला र अन्य गतिविधिहरूमा रुचि बढाउन प्रोत्साहित गर्नुहोस् । थप रूपमा, तपाईंले बच्चाहरूलाई संगीत, नृत्य, वा नयाँ सीप सिक्ने जस्ता तिनीहरूको रुचि अनुरूप गतिविधिहरूमा संलग्न राख्न सक्नुहुन्छ ।

आफूमा पनि परिवर्तन ल्याउने: बालबालिकाको स्क्रिन टाइम कम गर्न अभिभावकले नै स्क्रिन टाइमलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ । यदि आमाबाबु आफैंले स्क्रिनको अगाडि कम समय बिताउँछन् भने, बच्चाहरूले पनि त्यस्तै व्यवहार अपनाउनेछन् ।

यसरी तपाईंले स्क्रिन समय सीमित गरेपछि बालबालिकाको व्यवहारमा केही परिवर्तनहरू देख्न सक्नुहुन्छ । बालबालिकाको एकाग्रता, निद्राको गुणस्तर र सामाजिक व्यवहारमा सकारात्मक परिवर्तन हुन सक्छ । बालबालिकाको शारीरिक क्रियाकलापमा पनि सुधार आउन सक्छ, जसले गर्दा उनीहरुको समग्र विकास हुन्छ ।